Անհոգ ուրախությանը, զվարճախաղերին, անհագուրդ խրախճանքներին, կենցաղային թեթևամտությանը, հասարակական նորմերի անվանդական կարգի խախտումներին փոխարինելու էր գալիս հասարակական ու ընտանեկան հարաբերությունների դարերով մշակված նորմերին վերադառնալու խորհդանշական շրջանը։ Որպես Խորհրդանշական ու անցումային շրջան՝ այն հասարակաության կողմից մշակված հոգևոր արժեքները դրսևորում էր չափազանց խտացված ձևերով։ Դա ինքնամաքրման, ինքնազոհաբերման, ապաշխարության, մաքրակենցաղության ու ժուժկալության պահեցողության յոթշաբաթյա շրջանն էր, որ հայնի էր Մեծ Պահք անունով, մեծ, որովհետև այն տարեկան պահքերից ամենաերկարատեևն էր։
Մեծ Պահքի առաջին օրը հաշտության, հաշտություն սահմանելու օր էր, գժտություններն ու թշնամությունները մեղմելու, հասարակության մեջ ներդաշնակ բարեկամական հարաբերությունները վերականգնելու օր։ Միջնորդները գործի էին անցնում, հաշտեցնում նույնիսկ թշնամիներին։ Ոչ ոք չէր կարող խուսափել այդ սովորույթից, այլապես կզրկվեր Մեծ պահքի ավարտին հաղորդվելու իրավունքից։ Մեծ պահքի առաջին օրը եկեղեցի այցելելը պարտադիր էր։ Էջմիածնում էին գտնում էին, որ օվ այդ օրը եկեղեցում չլինի, հրեշտակները նրան հավատացյալ չեն համարի։
Նույն օրը հոգևոր մաքրության ապահովմանն ուղեկցում էր առարկայական մաքրության ապահովման սովորույթը։ Բարեկենդանը վերջացել էր և Մեծ Պահքի հենց առաջին օրը ջանում էին վերացնել բարեկենդանյան զեխության հետքերը՝ լվանալ ամանեղենը, լվացք անել, լողանալ, մաքրել տան ու բակի բոլոր անկյունները ու այդպես մաքուր դիմավորել ինքնազսպման շրջանը։ Որոշ տեղեր, ինպես օրինակ Քեսապում մոխրաջրով լվանում էին ամբողջ պղնձե ամանեղենը ու հանձնում կլայկելու․ ողջ Մեծ Պահքի ընթացքում դրանք չէին օգտագործվում , քանի որ պահեցողության շրջանի կերակուրները պատրաստվում էին կավե ամանեղենի մեջ։ Զանգեզուրում մաքրում էին նույնիսկ թոնրի բերանը։ Միաժամանակ դռներն ու երդիկը բանալով լաթերով, ձողերով, ավելներով դուրս էին անում տանը, գոմում, մառանում հաստատված մեծ ու փոքր ոգիներին՝ շվոտներին, ալքերին, մեզնե աղեկներին։ Այնուհետև ողջ Պահքի ընթացքում պետք է թոնիրը վառ պահեին։
Այլևս Պահք էր, արգելքի տակ էին կենդականական ծագում ունեցող բոլոր ուտելիքները, դրանց փոխարինելու էին գալիս բանջարեղենը, բուսական յուղերը։ Անցյալում Պահքը շատ մեծ կարևորություն ուներ մարդկանց կյանքում։ Պահքը խախտելը լուրջ ու ծանր մեղք էր համարվում։ Ավանդությունը պատմում է, որ մի լոռեցի իր բոլոր մեղքերը՝ գողությունը, զրպարտությունը, սուտ վկույությունը ու սուտ երդումը քահանային խոստովանելուց հետու կանգ է առել ու լալով հրաժարվել իր ամենամեծ մեղքը խոստովանելու։ Քահանայի ստիպելուց հետո հեկեկալով ավելացրել է, թե Մեծ Պահքին մի օր յուղի երեսին դրած հացից մի կտոր կերել է։
Մեծ Պահքի 49 օրեպրի ընթացքում պիտի ուտեին լոբուց, ոսպից ու սիսեռից, կարտոֆիլից ու գետախնձորից, սոխ ու սխտորից, ձավարեղենից, զանազան թթու դրած ու չորացրած կանաչեղենններից պատրաստված խորտիկներ, բայց հատկապես՝ հռչակավոր մախոխ ապուրը։ Մախոխը տարբեր տեղերում տարբեր կերպ է պատրաստվում, բայց այն Մեծ Պահքի ուղեկիցը, խորհրդանշական ճաշատեսակն էր ամեն տեղ։ Շատ վայրերում կորկոտը լավ եռացնելուց հետո սառեցնում էին, շաղախում թթխմորով ու լցնում կարասը՝ թողնելով, որ այն խմորվելով թթվի։ Ոմանք էլ թթխմորով շաղախելուց հետո գնդեր էին շինում ու չորացնում։ Անհրաժեշտության դեպքում ջրով բացում էին այդ գնդերը։ Համարյա ամենուր այս ծիսական ճաշատեսակին ուղեկցում էին որոշակի ծեսեր։ Շատերը հետևում էին, որ Պահքի ընթացքում մախոխն ուտելու ու հատկապես պատրաստելու թիվը զույգ չլինի, այլ անպայման՝ կենտ։ Ուրիշները մախոխը պատրաստելուց ու կարաս լցնելուց հետո կանչում էին երեխաներին, որ նրանք կարասի մոտ մի քանի անգամ էշի նման խռանչեն՝ իբր մախոխի շուտ թթվելու համար։ Իսկ կարնոհայերը հատուկ Մախոխապուրի պարը պարել են բացառապես տղամարդիկ, ընդ որում՝ համայնքի, գյուղի, բոլոր տղամարդիկ, չափահասներից մինչև ծերերը պարել են՝ մախոխապուրին նվիրված երգը երգելով, առանց նվագի։ Մախոխապուրի պարերգով գովերգել են Մեծ Պահքը, նրա հիմնական ճաշատեսակը՝ մախոխը։ Պարը կատարել են խումբ-խումբ, կլոր փակ շրջանով։ Յորաքանչյուր խումբը կատարել է յոթ պտույտ և հեռացել պարատեղից՝ տեղը զիջելով հաջորդ խմբին։
Այդքան կարևոր, գովված մախոխը Մեծ Պահքի ընթացքում այնքան էին ուտում, որ Պահքը բացելիս արդեն երազում էին հրաժեշտ տալ այդ ուտելիքին։
Նույն կարնոհայերը Մախոխապարի պարից զատ նույն օրը նույն կազմով պարում էին Ինչպես ծեծենք սոխն ու սխտորը պարը։ Այս պարի ժամանակ պարի ղեկավարը հետևում էր պարաձևի ճիշտ կատարմանը և պարի ընթացքում շարժումները հարմարացնելով պարերգի խոսքերին, ցույց տալիս, թե ինչով և ինչպես պետք է ծեծեն սոխն ու սխտորը։
Մեծ պահքի ծիսական ուտելիքների շղթան, սակայն, սկսվում էր առաջին օրը յոթ հատ անալի, ձեթով բաղարջ թխելուց, որը խորհրդանշում էր այդ երակարատև Պահքի յոթ շաբաթները։ Իսկ լոռեցիները հավատում էին, որ եթե առաջին օրը աղանձ չուտեն, ապապ Պահքի ընթացքում բերանները կհոտի կամ շրթունքը կճաքի։ Առհասարակ՝ այդ օրը աղանձ, հատիկ ուտելն ընդունված էր շատ տեղերում։ Մշեցիներն, օրինակ, այդ օրը ցորեն ու սիսեռ էին խաշում, որը կոչվում էր հատիկ, ինչպես նաև թխում էին անխաշ բաղարջ, որն էլ կոչվում էր խուկլի։
Գեղարքունիքում այդ օրը ուտում էին բարեկենդանյան ուտելիքի կրճոնքը, որ պսպոր գային, այսինքն՝ իրենց ոչխարը, տավարն իրենց ճանաչեր։
Շատ տեղերում Մեծ Պահքը սկսում էին պահքին բնորոշ ուտելիքների բազմազան տեսականու առատ հացկերույթով։ Նոր Նախիջևանում հայերն այդ օրը սեղանի վրա սովորաբար դնում էին, բացի զանազան սնկի ջրից պատրաստած պասուց ապուրներից, սիսեռի թօփից, արևածաղկի կամ մանանեխի յուղով տապակած կարտոֆիլից և այլուրաշաղախ արած ու տապակած սնկից, նաև ձիթապտուղ, խաշած, տրորած ու պաղեցրած բակլա, բոհրած կաղին, չոր մրգեր, հալվա, անուշահամ սարայլ։
Մեծ Պահքի առաջին օրը տեղի էին ունենում թատերականացված ներկայացում –խաղեր։
Թատերականացված խաղերին զուգահեռ այդ օրը կատարվում էր նաև խորհրդանշական Ախըլոճին տուն բերելու ծեսը։ Ի տարբերություն Բարեկենդանի, որտեղ հանդիսավոր վռնդում էին Ուտիս տատին ու հրավիրում Պահք պապին, Մեծ Պահքի ընթացքում Պահք պապին առարկայորեն իրենից ներկայացնում էր մի սոխ, վրան յոթը փետուր խրած և թելով առաստաղից կախ տված։ Ամենուր այն ընդունվում էր որպես Պահք պապ։
Կարնոհայերը պահք պապին կերպարանավորում էին ծերունու տեսքով տիկնիկի ձևով։ Տիկնիկը պատրաստվում էր տղամարդու հագուստով, փարթամ ու սպիտակ բեղ ու մորուքով, միոտանի, որի ծայրին խրվում էր սոխը յոթ փետուրներով, պարզած թևերով, որոնցից քարեր էին կախվում։ Ուրիշները ոլորած ճիպոտի ծայրին գլուխ սոխ էին ամրացնում, սոխի վրա այծի մազից բեղ ու մորուք սարքում, սոխի մեջ յոթ գույնզգույն փետուր խրում։
Այլ վայրերում պարզեցված տարբերակն էր։ Կախվում էր ուղղակի փետուրներ խրած սոխը, որին երբեմն փոխարինում էր գետնախնձորը, կարտոֆիլը, կավից կամ խնձորից արված պարզ գունդը։ Ըստ մշեցիների՝ փետուրները պետք է սև լինեին, որպես թե ձյունը շուտ հալվելու և գարունը գալու նկատառումներով։ Ուրիշները փետուրներից չորս սպիտակ գույն էին դնում՝ որպես Մեծ Պահքի առաջին չորս շաբաթները ձմռան հետ համապատասխանության նշան, մեկը խատուտիկ, որպես անցումային շաբաթվա նշան, երկուսը՝ լրիվ սև, որպես Մեծ Պահքի գարնանը համապատասխանող վերջին երկու շաբաթների խորհրդանշան։ Գեղարքունիքում չորսը՝ սպիտակ, երեքը սև գույնի էր։ Նոր Նախիջևանում, որտեղ այն կոչվում էր Մըռմըռաս, փետուրները զարդարում էին գույնզգույն ժապավեններով։ Ամեն շաբաթը իր գույնն ուներ, Զատիկինը՝ կարմիրը, Ծաղկազարդինը՝ կանաչը, Լուսավորիչինը՝ սպիտակը, մյուսներինը՝ սևը։ Շատ տեղերում փետուրների գույներին կարևորութուն չէր տրվում, իսկ յոթ փետուրներից մեկը կոտրում էին և այդպես կիսատ խրում։ Բայբուրդում այն կոչվում էր կոկորիճ՝ խոշոր սոխի գլուխ, նույն յոթ փետուրներով։ Այստեղ կոկորիճի տակ կա մի կծու կարմիր պղպեղ ու դարձյալ մանր քարեր․ մանրերը կարող են ընկնել Պահքը խախտող երեխաների գլխին, իսկ պղպեղը կվառի նրանց բերանը։ Սոխը նույնպես առանձին անուն ունի՝ Խարախոնջոլող։ Այստեղ ամեն շաբաթվա վերջում հանվող փետուրները առանձին-առանձին թաղում էին հողի տակ։
Ակլատիզի յոթ փետուրները, որ Մեծ Պահքի յոթ շաբաթներին էր համապատասխանում, յուրատեսակ օրացույցի դեր էին կատարում, յուրաքանչյուր շաբաթվա վերջում մեկ փետուրը հանվում էր։ Շատերը ամեն շաբաթվա փետուրը հանելիս ուղեկցում էին բնորոշ երգերով։ Շիրակում յուրաքանչյուր փետուրը հանելիս ասում էին՝ ճիճու, ճիճվարանքը դուրս, ցորեն, գարին ներս, և ջարդում ու մի կողմ էին նետում փետուրը։
Ամենուր Ակլատիզ- Պահք պապին հատկացվում էր Պահքը հսկող դեր։ Այն շարունակ ճոճվում էր օջախի կրակի, ծխի և օդափոխության շնորհիվ։ Թելը պտտվում էր մեկ մի, մեկ մյուս ուղղությամբ, ինչի համար Սասունում այն կոչվում էր նաև Ֆռիկ։ Նրանով վախեցնում էին երեխաներին, որ հանկարծ ուտիսի կերակուրներ չուտեն։ Զանազան պատմություններ էին պատմում Ուտիս տատի և Պահք պապի հակադրության մասին, որն արտահայտվում էր նրանց մշտական վեճով։ Ըստ լոռեցիների՝ Պահք պապը լոբաճաշի մեծ շերեփով խբում էր Ուտիս տատի գլխին ու դուրս անում տնից այն բանի համար, որ նա երեխաներին յուղալի, մսեղեն կերակուրներով է կերակրում և հոգին տկարացնում գեր մարմնի մեջ, իսկ Պահքի վերջում ուրախ և առույգ տատն էր գալիս և մածնի յուղոտ շերեփով խբելով Պահք պապի գլխին՝ դուրս անում նիհար, չորացած պապին։ Ախլքալաքի Կորխ գյուղում Ակլատիզին ուղեկցում էին երկու ոգիներ՝ Փախլաճողլին՝ բակլա մշակողի որդին Քէպէպճօղլին՝ խորոված անողի որդին։ Փախլաճօղլին հսկում էր Պահք լուծող երեխաների վրա, իսկ Քէպէպճօղլին հսկում էր Ուտիսի վրա։ Մեծ պահքի առաջին օրվա սովորությունները դրսևորում էին նաև տան առատության ապահովմանը, չարիքը վերացնելուն կամ կանխելուն ուղղված զանազան արարողություններով։ Նորահարսերը, որ մինչև Մեծ Պահք ջրի չէին գնում, այդ օրը գնում էին առաջին անգամ և ետ դառնալիս իրենց հետ մի քանի չոփ էին բերում։ Այդ չոփերը կոչվում էին դովլաթի չոփեր, պահում էին մինչև ամառ և կաթը եփելիս գցում էին կրակի մեջ, որպեսզի կաթը մշտապես առատ լինի։ Սիսիանում նաև քարեր էին բերում ու թափում տան անկյունում, իսկ աթար թխող հարսն էլ յոթ հատ աթար էր շինում և խփում գոմի պատի ներքևի երեսին։ Լոռեցիներն այդ օրը ճլորթի էին կախում, մի քանի անգամ ճոճում երեխաներին, ապա հանդիսավոր ճլորթուն բազմեցնում տան մեծ կնոջը՝ նանին։ Նանը գոգի մեջ մի մեծ քար էր դնում, որից հետո հարսները ճլորթին ոլորում էին իր առանցքի շուրջը՝ պտտելով նստած նանին ու բաց թողում։
Թոկի ոլորքը քանդվում էր՝ իր հետ հիմա էլ հակառակ ուղղությամբ պտտեցնելով նանին։ Այդ պահին նա գոգի քարը գցում էր մի կողմ և ասում՝ այսքան յուղ ինձ։ Հարսները քարն անմիջապես վերցնում ու կրկին գոգն էին դնում։ Պտույտը սկսվում էր և քարը երկրորդ անգամ գցելով նանը ասում էր՝ այսքան յուղ այս հարսիս, տալով հարսի անունը։ Սա շարունակվում էր այնքան, մինչև նանը ապահովում էր բոլոր հարսների յուղի առատությունը։ Այս ծեսը կոչվում էր յեղ հանել։
Գեղարքունիքում այդ նույն օրը կշեռք էին դնում, այսինքն՝ նոր հարսի տերերը երդիկից պարան էին կախում, հարսին կանգնեցնում էին մի նժարին, փեսին մյուս նժարին։ Այդ օրը թխում էին յոթ փթիր՝ քաթայի նման քակոր և պահում, որ Համբարձման օրը վառեն կաթի կաթսայի տակ։
Աշտարակում Մեծ Պահքի առաջին օրը աղջիկներն ուրախ ճլորթի էին գցում իրենց նորապսակ ընկերուհու տանը և երկար զվարճանալուց, յուրաքանչյուր ճոճվողի սրտի գաղտնիքները ճիպոտածեծի սպառնալիքով բարձրաձայն ասել տալուց հետո, վերջում ճլոթին զիջում էին նորապսակ զույգին։ Սրանք հանդիսականների աչքի առաջ պիտի միասին ճոճվեին։
Չարիքը, չարը վերացնելու ձևերը նույնպես տարբեր էին։ Դրանցից մեկը վնասակար կենդանիները, միջատները աղալ-վերացնելու ծեսն էր։ Այն կատարվում էր հետևյալ կերպ․ մինչև կանայք տանը զբաղված էին մաքրությամբ, տղա երեխաներից մեկը բարձրանում էր տանիք և երկու քար երկանքի քարերի նման մեկը մյուսին քսելով հարցնում էր՝ աղամ, աղամ, ի՞նչ աղամ։ Բակում կանգնած տղան պատասխանում էր՝ օձ ու կարիճ աղա։ Այսպես հարց ու պատասխանի միջոցով <<աղում>> էին մուկը, գայլը, ,աղվեսը, վնասակար սողունները և միջատները։
Այդ նույն ժամանակ տղամարդիկ ստուգում էին իրենց աշխատանքային գործիքները, հատկապես երկրագործները, որոնց բահը, արորը, գութանը ամիսներ շարունակ անգործության էին մատնված։ Կարգի էին բերում, փչացած մասերը նորոգում։ Միաժամանակ դուրս էին հանում անասունները, մանրազննին քննում էին նրանց աշխատունակությունը։
Շատ-շատերը Մեծ Պահքի ողջ առաջին շաբաթը կիրակի էին պահում, այսինքն՝ շաբաթվա այդ օրերին որոշ աշխատանքներ չէին կատարում։ Այսպես, առաջին օրը՝ երկուշաբթի, պահում էին կրակի կիրակի, կրակի հետ գործ չէին անում, այլապես նրանց հագուստը, տունը կամ որևէ բան կվառվեր, կրակի բաժին կդառնար։ Հաջորդ՝ երեքշաբթի օրը, ջրի կիրակին էր՝ լվացք չէին անում, չէին լողանում և այլն, ջրի հետ գործ ունեցողը կխեղդվեր կամ հեղեղը տունը կքշեր։ Այդ օրը նաև մեծ քանակությամբ հաց էին թխում, այնքան, որ բավարարեր ողջ Մեծ Պահքի ընթացքում։ Այնուհետև մինչև Զատիկ հաց չպիտի թխվեր։ Չորեքշաբթին մկան կիրակին էր, այդ օրը աշխատողների հասկը մուկը կկտրեր, ցորենը կուտեր, հագուստը մանած թելը կփչացներ; Այդ օրը՝ վաղ առավոտյան կանայք եկեղեցի էին գնում, այլապես կզրկվեին ճախարակ մանելու ունակությունից, մանած թելն էլ միշտ կկտրվեր։ Հաջորդ՝ հինգշաբթի օրը բոլորը տներում ճախարակ էին մանում։ Շաբաթ օրը հայտնի էր թալալոսի կիրակի անունով։ Այդ օրն աշխատողներն իրենց ու իրենց երեխաներին ենթարկում էին թալկանալու՝ ուշագնաց լինելու վտանգից։ Սակայն բերված օրինակները բոլոր վայրերի համար նույնական չէին։ Այսպես՝ Արաբկիրում կիրակի էին պահում չորեքշաբթին և այն կոչվում էր գալիք։ Այդ օրը գործ անողները վտանգվում էին զանազան արկածների հանդիպելու ողջ տարին։ Հինգշաբթին ճանճնոցն է, այդ օրը աշխատողները ողջ տարին ճանճերից պիտի նեղվեին։ Ուրբաթը մկնոցն էր, համապատասխանաբար՝ այդ օըը աշխատած մարդկանց ողջ վաստակը մկներին էր բաժին ընկնելու։ Շաբաթ օրն այստեղ կոչվում էր անեծք մոր և այդ օրը կիրակի չպահողներն իրենց մոր կողմից անեծք կստանային։ Արցախահայերը տարբեր անուններով ու նպատակներով կիրակի էին պահում Մեծ Պահքի երկրորդ շաբաթվա օրերը։ Այդ շաբաթվա երկուշաբթի օրն այստեղ կոչվում էր գայլ կերածի և կատաղած շան կիրակի, այսինքն՝ այդ օրն աշխատող մարդուն կարող էր գայլը ուտել կամ կատաղած շունը կծել, երեքշաբթին սել՝ հեղեղ տարածի կիրակի, չորեքշաբթին՝ կայծակ խփածի կիրակի և այլն։ Մարաշի հայերն այդ կարգի կիրակիներ պահում էին Բարեկենդանի օրերին, այստեղ Բարեկենդանի չորեքշաբթին գայլի տոն էր, այսինքն՝ այդ օրը չէին աշխատում գայլի պատվին, որպեսզի իրենք իրենց ու իրենց հարազատներին զերծ պահեին գայլի վտանգից, ուրբաթը՝ մկնատոնն էր, արգելված էին կարն ու կարկատանը, գործելը և այլն, շաբաթ օրը լվացք չէին անում և այլն; Այդ կիրակիները այլ տարբերակներով շարունակվում էին նաև Մեծ Պահքի ամբողջ շաբաթվա ընթացքում։
Չարիքը կանխելու և առատությունը ապահովելու ծիսաշարքի մեջ էր մտնում նաև սենյակը ալյուրով զարդանախշելու սովորույթը։ Մշեցիները, Մեծ Պահքի առաջին օրը բնակարանը լիովին մաքրելուց և փոշիները վերցնելուց հետո երկար ձողի ծայրին մի քիչ բամբակ կամ մի կտոր լաթ էին փաթաթում, թաթախում ալյուրի մեջ և նախշում մրից սևացած առաստաղն այնպես, որ գիշերվա աստղազարդ երկնքի նմանվի։ Միաժամանակ՝ ալյուրով նախշազարդում էին նաև մրոտ սյուները և ս ձևով բամբակի պատրույգները կպցնում վրան, որպեսզի հավերը թուս նստելիս այդ նախշերի չափ ճուտեր ունենային։ Միաժամանակ՝ կանայք նորոգում էին կրակը և ամեն կերպ աշխատում, որ Մեծ Պահքի ընթացքում կրակը չմարի։
Ալաշկերտցիները նույնպես ալյուրով նախշում էին նոր մաքրած տան պատերը։
Էրզրումում այդ օրը հաց էին թխում և մի տաք հաց գիշերը երդիկից ցած գցում՝ տնից ցավը վերացնելու նպատակով։
Մեծ Պահքի տոնականությունը առաջին օրով կամ առաջին շաբաթով չէր ավարտվում։ Քառասուն օրերի ուղիղ կեսը, չորեքշաբթի հայտնի էր Միջինք անունով ու ուներ արարողությունների իր շղթան։ Նախ այդ օրը նշանված աղջիկ կամ տղա ունեցող ընտանիքներում ձեթով բաղարջ էր թխվում ու ուղարկվում փախադարձաբար հարսնացուին կամ փեսացուին։ Այդ երեկոն կոչվում էր Քառասուն մակունք և ժողովրդական մի շարք սովորություններ նվիրված էին այդ գաղափարին։ Այդ երեկո չափահաս աղջիկները գաթա, հալվա էին պատրաստում և գնում իրենց նշանված ընկերուհու տուն։ Այստեղ նրանք քառասուն անգամ քառասուն ծնրադրում էին՝ <<Քառսուն մանուկ, քառսուն կուս, քառսուն մանկանց>> բարեխոս խոսքերով։
Ողջ գիշերը քառասուն մանկանց հիշատակին ծնրադրելով, ժամանակ առ ժամանակ իրենց հետ բերած մթերքներով ուժերը վերականգնելով, աղջիկները առավոտյան լվանում էին մեկը մյուսի գլուխը և տանտերերից մի-մի գուլպա նվեր ստանալով՝ ցրվում։
Շատ ընտանիքներում այդ գիշեր մինչև լույս լիճք էին վառում, այսինքն՝ մի ամանի մեջ ձեթ էին լցնում, ոլորած պատրույգը դնում մեջը և վառում։ որոշ թեղեր լիճքը վառում էին եկեղեցում, մեծ կոնքի մեջ, իսկ առավոտյան կոնքի մեջ մնացած ջուրը բաժանում էին եկեղեցի եկողներին։ Վերջիններս այդ ջուրը քսում էին հիվանդ ականջին, աչքին կամ վերքերին, ինչպես նաև խառնում էին այդ օրը թխվող բաղարջին, որի մեջ դրվող նշանը՝ դրամ, ուլունք և այլ բախտագուշակ իմաստ ուներ։ Բաղարջը կոչվում էր միջունք կամ կլոճ և իր նշանակությամբ կրկնում էր տարի հացին։ Նոր Բայազետում Միջինքի խմորը հունցում էին տղաները՝ ոտքերով։ Այս բաղարջը կտրելիս, եթե դանակը հանդիպում էր դրված նշանին, դանակը նմանակում էին գութանին և գուշակում, որ տվյալ ընտանիքի վաստակը պետք է հողից, այսինքն՝ երկագործությունից գա։ Թխում էին նաև մեկ այլ խմորեղեն։ Նոր Նախիջևանում դա երեսը մեղրաջուր քսած կլոր, մեջը ուռուցիկ հաց էր, որը կոչվում էր պալից։ Մուշում այն բաղարջ էր՝ երեսը ընկույզով ու չամիչով զարդարված, կոչվում էր հարեգիլ։ Միջինքին թխվող այս հացերը բաժանվում էին գլխավորապես աղքատներին։ Այդ ընտանիքներում, որտեղ այդ տարի մարդ էր մահացել, չէին թխում, և նրանց բերում էին բարեկամները։
Միջինքը, Պահքը կիսելով, նաև գարնան գալստյան ավետաբերն էր։ Տարվա այդ շրջանում դաշտերն արդեն կանաչում էին, ուստի Միջինքին հաջորդում էին զանազան
ծիսական դաշտագնացությունները։ Որոշ վայրերում նորահարսի սկեսուրը հրավիրում էր իր և նորահարսի մոր բարեկամուհիներին, և Պահքի բազմատեսակ ուտեստեղենով այդ խումբը դաշտ էր դուրս գալիս զբոսնելու։ Հնագույն ժամանակներից եկող սովորույթի համաձայն՝ նորահարսները ամուսնու տնից առաջին անգամ դուրս էին գալիս Միջինքին։ Դաշտերը լցվում էին զբոսնողների խմբերով, շատ տեղերում զուռնա էին նվագում, երգեր էին երգում։ Հուշագրավ է, այդ օրը նույնպես, ինչպես Մեծ Պահքի ընթացքում առհասարակ, երգում կամ պարում էին միայն տղամարդիկ։ Այս զբոսախնջույքը մասնավորեցվել էր գյաշտ՝ դաշտ անունով։
Վանում այդ օրերին ընտանիքի ամուրի անդամը, լիներ երիտասարդ թե պատանի, արևածագից առաջ գնում էր իրենց ձյունից դեռ չմաքրված ցորենի կանաչող արտը՝ ասելու գարնան գալուստը ավետող խոսքեր։ Նույն այդ օրը՝ երեկոյան, տանտիկինները թոնիրը խառնելու երկար փայտի մրոտ ծայրով խաչեր էին գծում տան չորս անկյուններում՝ չարքերին քշելու նպատակով։ Մարաշում այս շաբաթվա ուրբաթ և շաբաթ օրերը լվացք չէին անում։
Ղզլարի հայերը նույնպես գարնան գալուստը խորհրդանշող սովորույթ ունեին։ Մեծ Պահքի հինգերորդ շաբաթվա սկզբին մի ամանում նրանք գարի կամ ոսպ էին ցանում, և երբ հատիկները ծլում ու հինգ մատի չափ բարձրանում էին, կանաչու շուրջը կարմիր ժապավեն էին կապում, չորս կողմը կարմիր ձվեր շարում և դնում սեղանին։ Զատիկին այն սեղանի ամենագեղեցիկ զարդն էր։
